توضیحات
Plantago ovata, known by many common names including blond plantain, desert Indianwheat, blond psyllium, and ispaghol, is native to the Mediterranean region and naturalized in central, eastern, and south Asia and North America. It is a common source of psyllium, a type of dietary fiber. Psyllium seed husks are indigestible and are a source of soluble fiber which may be fermented into butyric acid – a short-chain fatty acid – by butyrate-producing bacteria. Plantago ovata is the most popular source for commercial products containing psyllium
بارهنگ تخم‌مرغی، اسفرزه، اسپرزه (نام علمی: Plantago ovata) نام یک گونه از خانواده بارهنگیان است. در ایران از جمله در بلندی‌های بالای ۲۵۰۰ متر در استان کهگیلویه و بویراحمد می‌روید. در زبان بلوچی به آن دانیچک می‌گویند و این گیاه در بلوچستان ایران و پاکستان به وفور رشد می‌کند که بلوچها تخم این گیاه را جهت رفع اسهال با ماست مخلوط کرده و به خورد بیمار می‌دهند که بسیار مؤثر است. در منطقه پادنای شهرستان سمیرم به صورت وسیع در دشت ها و باغ ها در فصل تابستان به صورت خودرو وجود دارد. در منطقه آب‌پخش(استان بوشهر) نیز در فصل زمستان و بهار به وفور می‌روید.
این گیاه علفی و یکساله، بدون ساقه یا دارای ساقه‌های کوتاه و برگ‌های باریک، دراز و نوک تیز با سه رگبرگ سراسری در جهت طول برگ، گل‌های کوچک آن به صورت سنبله‌های استوانه‌ای یا تقریباً مدور به طول ۵/۱ تا ۳ سانتیمتر در راس دمگل ظاهر می‌شوند و محتوی دانه‌هایی به رنگ قهوه‌ای مایل به زرد هستند. ارتفاع این گیاه به ۱۰ تا ۳۵ سانتیمتر می‌رسد. میوه این گیاه پوشینه، شکوفا، دو خانه و محتوی معمولاً یک‌دانه کوچک، لغزنده و به رنگ قهوه‌ای در هر خانه‌است. این گیاه به حالت خودرو روی چمن‌های خشک، چراگاه‌ها، مزارع رها شده، علف زارها، کنار راه‌ها و جویبارها و بیابان‌های بایر دیده می‌شود.
این گیاه در مرحله رویش بیشتر به آب و هوای خشک و سرد نیاز دارد ولی در طول دوره رسیدن بذر و برداشت نیاز به هوای خشک و آفتابی دارد. کاشت تا برداشت تکثیر بوسیله دانه و در زمین‌های شنی قابل نفوذ، شخم زده و عاری از علف‌های هرز صورت می‌گیرد. برای این کار ابتدا، شیارهایی به عمق ۴ تا ۵ سانتیمتر و به فواصل ۶۰ سانتیمتر، در زمین ایجاد می‌کنند. سپس دانه‌ها را هنگام بهار در این شیارها می‌کارند و نیز غلتک ملایمی بر روی آن‌ها می‌زنند، تا دانه‌ها از قشر نازک خاک پوشیده گردند. معمولاً پس از نمو دانه‌ها و پیدا شدن گیاهان جوان، فاصله آن‌ها را از یکدیگر به نحوی زیاد می‌کنند که هر پایه از دیگری لااقل ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتر فاصله داشته باشد.
ترکیبات و اثر
اسپرزه دارای اسید گالیک و تانیک و نیز گلیکوزیدی به نام اوکوبین(Aucubine) در قسمت‌های مختلف و مقدار فراوانی لعاب است به‌طوری‌که با قرار گرفتن دانه در آب پوسته خارجی آن متورم می‌شود و پس از پاره شدن لعاب از آن خارج می‌گردد. در حدود ۳۰ درصد پوشش دانه اسپرزه را یک ماده جاذب آب تشکیل می‌دهد که لیزاب نامیده می‌شود و پس از خیس شدن و جذب آب، لعاب می‌دهد همین که دانه اسفرزه با آب آغشته شد در حدود ۱۰ برابر حجم خودش متورم می‌شود و به شکل لعابی در می‌آید.
فواید مصرف
کمیسیون E که مرجعی معتبر در زمینه گیاهان دارویی به شمار می‌رود، تاثیر مصرف اسفرزه در درمان اسهال و یبوست را تایید کرده است. این گیاه دارویی همچنین به منظور درمان التهاب مثانه و در تمام مواردی که لازم است مدفوع نرم شود (مواردی از قبیل ابتلا به زخم مقعد، بواسیر و نیز مواقع پس از جراحی ناحیه مقعد)، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
طبق منابع طب سنتی اسلام و ایران مخلوط دانه‌های برشته این گیاه و روغن گل سرخ در درمان زخم های گوارشی مفید است. ضماد اسفرزه با سرکه در درمان کفگیرک، بهبود دردهای مفصلی، ورم لوزه و التهاب بناگوش موثر می‌باشد.
گیاه‌شناسی
اسپرزه یک گیاه علفی یک ساله و به بلندی ۱۰–۳۵ سانتیمتر می‌باشد. برگ‌های آن باریک، دراز، نوک تیز و مجتمع به وضع متقابل یا سه تایی بر روی ساقه هستند. گل‌های آن به صورت مجتمع در کناره برگ‌های قسمت‌های انتهایی ساقه، به صورت سنبله‌هایی واقع بر روی پایه بلند ظاهر می‌گردند. میوه اش محتوی یک‌دانه کوچک، لغزنده و به رنگ قهوه‌ای می‌باشد.
